Een metafoor is handig taalmateriaal. Je kunt er van alles mee brouwen, zonder vaste receptuur. Een kwestie van smaak, en interpretatie. Een beetje voorproeven helpt wel.

Taal is soms maar kaal. Totdat het tot de verbeelding spreekt. Lees even deze zin uit Wait until spring Bandini van John Fante:

“She had virtually no neck at all. When she turned her head the drooping flesh moved with the melancholy of melting wax.”

Behoorlijk vet aangezet, niet? Maar oh zo lekker – zo lekker dat ik hem nooit vergeten ben. Waar zit dat hem in? Even een mini-onderkin-analyse uit de losse pols:

De rijm plakt alles aan elkaar: met de beweging van haar hoofd volgt drooping flesh moving – moving with the melancholy of melting wax. Je gaat vanzelf hardop droooping zeggen. Nou ja, ik dan.
De beeldspraak bij drooping flesh zet de beweging ook nog eens in slow-motion: smeltende was zakt langzaam en lobbig naar beneden. Maar voordat je bij de melting wax bent, moet je eerst door de melancholy heen, die de zin verder uitsmeert. En melancholie is ook niet echt een gemoedstoestand waar veel beweging in zit (en waar ‘t beeld van een druipkaars mooi bij past).

Proef, voel, zie! Er gebeurt hier heel veel, maar het voornaamste daarbij: je zintuigen doen volop mee. Zo komen het beeld en de sensatie des te sterker binnen. Dat is wat beeldende taal, beeldspraak (en eventueel rijm) kan doen.

Inderdaad, nu is dit literatuur, waarin zulke omwegen prima kunnen. Maar ook in informatieve teksten kunnen beelden goed werken.

Een metafoor is een vorm van beeldspraak. Waarbij je een woord of begrip vervangt door een beeld. Je zegt dus niet letterlijk wat je bedoelt, maar maakt het via een vergelijking figuurlijk. ‘Een witte deken’ voor een pak sneeuw bijvoorbeeld, of ‘hij is mijn rechterhand’ voor je collega zonder wie je eigenlijk niets voor elkaar krijgt.

Het voorbeeld van Fante hierboven roept een eigen wereld op bij zoiets basaals als een onderkin. Een nieuwe wereld. Andersom kun je de metafoor juist uit de bekende wereld halen. Bijvoorbeeld om iets abstracts of ingewikkelds duidelijker te maken. We hebben nogal wat woorden voor lastige begrippen, onzichtbare dingen. Niet-concrete dingen. Die maak je met een herkenbaar beeld uit je dagelijkse omgeving tastbaar of voorstelbaar. Een metafoor is dan geen omweg, maar een snelle manier om begrip te kweken. Politici houden daar wel van.

En ja, met metaforen kun je onderwerpen ook framen, in een bepaald daglicht zetten. Zoals ook politici graag doen, maar dat is een verhaal apart. Veelbesproken is bijvoorbeeld de gewoonte om ziekten in termen van strijd te bespreken. Daar kun je rekening mee houden, of mee spelen, het hangt er maar net van af wat je met je tekst wil. In elk geval kan goed gekozen beeldspraak blijven hangen bij je lezer. Of plakken natuurlijk, als vette was.

Verbouwen = schrijven?
Dat zou ik niet zo snel bedacht hebben. Maar in dit geval diende de metafoor zich eerst aan, en legde ik de link in tweede instantie. Een vergelijking kun je dus ook omgekeerd vinden, handig!